Người ta thường nói “Nghệ an - Đất học” là để khẳng định về truyền thống hiếu học và học giỏi của người xứ Nghệ xưa nay. Sau những năm tháng khó khăn chuyển mình từ thời bao cấp sang cơ chế thị trường việc học nay đang trở lại hưng thịnh. Thành phố Vinh - tỉnh lị của Nghệ An đang tiếp tục phát huy truyền thống hiếu học ấy. Toàn dân chăm lo cho việc học; trong gia đình, người đi học là người được ưu tiên tạo mọi điều kiện thuận lợi nhất. Nghị quyết TW2 (Khoá VIII) về Giáo dục - Đào tạo như một luồng gió mát lành thổi vào Thành phố miền Trung thừa nắng gió này.
Với diện tích 64,7km2, hiện nay trên địa bàn thành phố có 1 trường đại học, 2 trường Cao đẳng, nhiều trường THCN - trung tâm Dạy nghề và 75 trường học từ bậc học phổ thông tới ngành học Mầm non. Trường Đại học Sư phạm Vinh là trường ĐHSP thứ 2 của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà, sau hơn 40 năm xây dựng và trưởng thành đã trở thành một trường Đại học đa ngành với cơ sở vật chất ngày càng khang trang, bề thế. Trường CĐSP Kĩ thuật Vinh đang từng bước thực hiện đề án nâng cấp thành trường Đại học Kĩ thuật của khu vực.
Các trường Trung học Y tế, Trung học Văn hoá Nghệ thuật trong tương lai không xa cũng sẽ trở thành trường Cao đẳng. Trung tâm KTTH - Hướng nghiệp sẽ là trường THPT kĩ thuật… Cùng với hệ thống các trường dạy nghề, các trung tâm dạy nghề và trung tâm giải quyết việc làm đã giúp cho đào tạo nghề có bước phát triển khá. Bậc học phổ thông không ngừng phát triển. Tỉ lệ huy động học sinh vào lớp 1, lớp 6 đạt cao.
Thực hiện đa dạng hoá các loại hình đào tạo, ngoài hệ thống trường công lập, thành phố có 24 trường bán công, 6 trường dân lập và 2 trường tư thục. 100% các trường Tiểu học đều tổ chức được lớp bán trú. Cơ sở vật chất phục vụ dạy - học được tăng cường. Nhiều trường học khang trang sạch đẹp xuất hiện xứng với tầm vóc thành phố đô thị loại II. Hiện nay có 9 trường đạt danh hiệu trường chuẩn quốc gia.
Thành phố đang thực hiện để năm học tới có thêm 5 trường được công nhận đạt chuẩn Quốc gia giai đoạn 1, 3 trường đạt chuẩn giai đoạn 2 và đẩy mạnh xây dựng cơ sở vật chất cho ngành học mầm non. Đa dạng hoá các loại hình đã tạo điều kiện thuận lợi và đáp ứng được nhu cầu chọn lựa hình thức học tập cho nhân dân thành phố.
Năm 2000 thành phố đã được công nhận đạt phổ cập Tiểu học, hiện nay đã hoàn tất công tác phổ cập THCS. Chất lượng đào tạo của thành phố luôn được xếp thứ nhất - là đơn vị Lá cờ đầu của Tỉnh. Chất lượng giáo dục toàn diện đảm bảo, chất lượng mũi nhọn không ngừng được chú ý.
Trường THPT Huỳnh Thúc Kháng nay đang viết tiếp trang sử của Trường Quốc học Vinh xưa. Trường THPT chuyên Phan Bội Châu là trường đã có “danh” trong ngành giáo dục cả nước. Trường THCS Đặng Thai Mai (trường Năng khiếu thành phố trước đây) là điểm sáng về chất lượng mũi nhọn và cũng là nơi cung cấp nguồn học sinh cho trường THPT chuyên Phan Bội Châu.
Những học sinh “trường Phan” đã từng tham dự và đạt giải cao tại các kì thi Quốc tế như Phan Huy Tú (giải Nhì Toán 1993 - Thuỵ Điển), Nguyễn Cảnh Hào (giải Nhì Toán 1997- Achentina), đào Anh Đức… đều là học sinh trường Đặng Thai Mai. Mới đây, năm học 2001- 2002, em Đào Thanh Hải - học sinh trường Phan đạt giải nhì môn hoá học và 2 em Phạm Thái Khánh Hiệp, Mai Thanh Hoàng (khối Chuyên Đại học Vinh) đạt giải Ba toán Quốc tế đều là những cựu học sinh trường Đặng Thai Mai. Nhà văn hoá thiếu nhi Việt - Đức (trước đây là nhà Văn hoá thiếu nhi Ten-Lơ-Man) một cơ sở phát hiện, bồi dưỡng năng khiếu cũng đã gặt hái được nhiều thành tích đáng tự hào. Tháng 8/2002, em Nguyễn Thị Hà Phương vinh dự là đại diện duy nhất của Việt Nam nhận Huy chương Vàng của Ban tổ chức cuộc thi “Nhật kí bằng tranh - ENNIKI” khu vực Châu Á - Thái Bình Dương. Cũng trong tháng 8 ấy, Hà Phương lại đoạt thêm một Huy chương Vàng nữa trong cuộc thi vẽ tranh thiếu nhi quốc tế với chủ đề “Ngôi nhà trẻ thơ” tổ chức tại Thiên Tân - Trung Quốc.
“Muốn có trò giỏi thì phải có thầy giỏi”, trường THPT chuyên Phan Bội Châu có 31 giáo viên có trình độ sau Đại học; trường Đặng Thai Mai có 8 thạc sĩ… Toàn thành phố có tỉ lệ giáo viên đạt trên chuẩn cao: Bậc THCS có 72,6%; Tiểu học có 62,8%. Năm 2002 có thêm 4 nhà giáo được phong tặng danh hiệu “Nhà giáo ưu tú”. “Học, học nữa, học mãi” (Lê Nin), Thành Vinh nay đã và đang tiếp tục để hoàn thiện hơn hệ thống giáo dục, tạo điều kiện cho mọi người được tiếp xúc với nguồn tri thức vô tận của nhân loại. Thành phố đang ấp ủ trong lòng nhiều dự định, ước mơ. Tất cả những dự định, ước mơ ấy đều quy về một mối: Xây dựng thành phố Vinh văn minh, giàu mạnh!
